W naszej szkole realizowane są elementy oceniania kształtującego (OK). Początkiem był rok szkolny 2008/2009, gdy nasza szkoła przystąpiła do programu Szkoła ucząca się – ocenianie kształtujące (realizowanego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej). Po ponad trzech latach intensywnej pracy (udziału w kursach, szkoleniach, obserwacji pracy innych szkół w czasie tzw. paneli koleżeńskich) i wdrażania kolejnych elementów oceniania kształtującego, nasza szkoła uzyskała certyfikat Szkoły uczącej się, przyznawany na trzy lata.
Obecnie nauczyciele nadal starają się wykorzystywać w pracy z dziećmi wybrane elementy OK.

O ocenianiu kształtującym

Wstęp

Wg raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ocenianie kształtujące to „częste, interaktywne ocenianie postępów ucznia i uzyskanego przez niego zrozumienia materiału, tak by móc określić, jak uczeń ma się dalej uczyć i jak najlepiej go nauczać”.

Ocenianie kształtujące różni się od najczęściej stosowanego w szkołach oceniania sumującego tym, że ma ono służyć przede wszystkim poprawie procesu uczenia się, a nie tylko podsumowaniu pracy ucznia. Tak rozumiane ocenianie nie służy tylko ocenie wiedzy i umiejętności ucznia (chociaż ocena wiedzy i umiejętności jest i będzie stosowana), ale ma też pomóc uczniowi w procesie uczenia się. Ma sprzyjać także przyjmowaniu przez uczniów odpowiedzialności za własną naukę. Ocenianie kształtujące jest po to, aby pomóc dzieciom uczyć się.

Elementy oceniania kształtującego

CELE

Nauczyciel przed przystąpieniem do planowania lekcji zastanawia się, jakie cele chce zrealizować z uczniami podczas lekcji. Określa też, co chce, aby uczniowie osiągnęli. Często cel, który stawia sobie nauczyciel, może być dla ucznia niejasny. Dlatego nauczyciel próbuje go tak sformułować, aby stał się on zrozumiały dla każdego ucznia. Uczniowie mają dzięki temu możliwość bardziej świadomie brać udział w lekcji, wiedzą, czego się powinni nauczyć i po co, do czego im się to przyda w życiu. Uczeń, który zna tylko temat lekcji, ale nie wie, co jest celem lekcji, co ma poznać i po co, mniej świadomie uczestniczy w dążeniu do celu. Czasami, co prawda, cel lekcji zawarty jest w temacie, ale nie zawsze.

KRTYERIA OCENIANIA

Warto ustalić, jakie zjawiska i fakty pokażą, że osiągnęliśmy założone wcześniej cele – na danej lekcji, jak również dla większego działu. Czyli jak nauczyciel ma sprawdzić, czy uczniowie się nauczyli. Temu służą kryteria oceniania. Nauczyciel może przedstawiać uczniom do każdego tematu lub działu, co jest najważniejsze, w języku zrozumiałym dla dziecka.

Na jednym z pierwszych szkoleń z oceniania kształtującego prof. Jan Potworowski zaproponował określenie „NA CO BĘdę/będziemy Zwracać Uwagę przy ocenie pracy?”, w skrócie „nacobezu”. Nie jest to termin obowiązujący, można stosować inne określenia, np. kryteria oceniania, kryteria sukcesu.

Są dwa aspekty „nacobezu”. Jeden to uszczegółowienie celów lekcji tak, aby uczeń dokładnie wiedział, czego ma się nauczyć, na czym skupić uwagę w trakcie lekcji oraz jaki efekt jego pracy jest pożądany. Dzięki temu uczniowie wiedzą, jakie wiadomości i umiejętności muszą opanować na lekcji i jaki poziom wykonania zadania jest wymagany. To sprawia, że mogą być bardziej skupieni na celu, lecz również – mogą sami określić, co osiągnęli, a czego jeszcze nie.
Drugi to określanie „nacobezu” przed sprawdzianem.

OCENA KSZTAŁTUJĄCA A OCENA SUMUJĄCA

W nauczaniu występują dwa rodzaje oceny: ocena sumująca (dotychczas występująca najczęściej) i ocena kształtująca (w postaci krótkiego komentarza, tzw, informacji zwrotnej).
Ocena sumująca ma znaczenie przy podsumowaniu wiedzy nabytej przez ucznia z danego tematu lub działu i zwykle ogranicza się do stopnia (może to być też plusik, minus, buźka itp.). Ocena kształtująca (czyli komentarz) natomiast służy uczniowi do tego, aby uświadomił sobie, co zrobił dobrze, co źle i jak może poprawić swoją pracę i jak się dalej może rozwijać.
Ocenianie kształtujące nie oznacza odejścia od stopni, które są związane z ocenianiem sumującym. Obie oceny powinny się wspierać, a nie konkurować ze sobą.
Ocena kształtująca to taka ocena, która pomaga uczniowi uczyć się. Ocena sumująca to ocena podsumowująca poziom wiedzy ucznia z danego tematu. Obie są potrzebne. Uczeń potrzebuje zarówno informacji o tym, na ile opanował daną partię materiału, jak również co i jak powinien w swojej pracy poprawić.
Ważne jest, aby rodzice włączyli się w proces nauczania. Podawane nacobezu do sprawdzianu pozwala im efektywniej pomóc dziecku. Z kolei ocena kształtująca (informacja zwrotna) wskazuje drogę, jaką uczeń ma podążyć, co jeszcze powtórzyć, jak pracować, aby miał możliwość uzyskiwania satysfakcjonujących postępów.
Warto czasami zrezygnować w domu z pytania dziecka: „Jaką ocenę dostałeś? A co dostali Kasia/Basia/Paweł/Krzyś?” Dziecko czuje się gorsze, gdy często porównuje się je z kolegami, szczególnie tymi lepszymi. Może lepiej zapytać: „Co dzisiaj robiliście? Czego się dzisiaj nauczyłeś?”.

INFORMACJA ZWROTNA

Nauczyciel przekazuje uczniowi komentarz do jego pracy. Dobra informacja zwrotna powinna zawierać cztery elementy:

• wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia,
• odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia,
• wskazówki, w jaki sposób uczeń powinien poprawić tę konkretną pracę,
• wskazówki, w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej.

Informacja zwrotna powinna być ściśle związana z kryteriami oceniania określonymi przed wykonaniem zadania (czyli z nacobezu).

KLUCZOWE PYTANIA

Pytania kluczowe to pytania, które skłaniają uczniów do myślenia. Takie pytania ukazują uczniom szerszy kontekst omawianego zagadnienia, silniej angażują w naukę. Mogą pomóc zainteresować uczniów tematem, zachęcają do poszukiwania odpowiedzi, zachęcają do samodzielnego myślenia.
Np.
Jacek ma urodziny i przyniósł klasie cukierki. Czy może po równo podzielić 68 cukierków pomiędzy 22 dzieci? (matematyka)

Ania zjadła 3/8 swojej czekolady, a potem jeszcze 2/3 tej czekolady. Czy jest to możliwe?
(matematyka)

Gdzie znika w nocy słońce?
(przyroda)

Skąd się bierze pleśń na chlebie?
(przyroda)

OCENA KOLEŻEŃSKA I SAMOOCENA

Uczniowie – na podstawie podanych kryteriów oceniania (nacobezu) – wzajemnie recenzują swoje prace, dają sobie wskazówki, jak je poprawić. Ma to dwojaki sens: z jednej strony dobrze rozumieją kolegę, którego pracę sprawdzają, gdyż przed chwilą wykonywali to samo zadanie, a z drugiej – uczą się od swojego kolegi: ustalania kryteriów oceniania (co oceniam?) i umiejętności dawania informacji zwrotnej (jak to komunikuję?)
Jeśli uczeń sam potrafi ocenić, ile się nauczył i co jeszcze musi zrobić, aby osiągnąć wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie uczenia się i czyni z niego aktywnego uczestnika tego procesu.

Techniki zadawania pytań.

Ważne jest, aby wszyscy uczniowie byli zaangażowani w lekcję. Tymczasem zdarza się, że na pytania zadawane przez nauczyciela w czasie zajęć zgłaszają się ciągle te same osoby. Pozostali uczniowie przestają myśleć nad odpowiedzią, czekają na odpowiedź innego dziecka, które zawsze się zgłasza, nie podejmują wysiłku poszukiwania własnej odpowiedzi. Z drugiej strony bywa też tak, szczególnie w klasach młodszych, że uczniowie natychmiast po usłyszeniu pytania zgłaszają się do odpowiedzi. Czasami nie mają gotowej odpowiedzi, ale rękę mają już w górze. W takich sytuacjach może pomóc zasada nie podnoszenia rąk – nauczyciel czeka na odpowiedź, a po upływie właściwego czasu pyta osobę, którą sam wyznaczy. Gwarantuje to, że wszyscy uczniowie będą myśleć nad odpowiedzią, gdyż każdy może być zapytany. Ta zasada oraz wydłużenie przez nauczyciela czasu oczekiwania na odpowiedź ucznia daje wiele korzyści – większość dzieci bierze aktywny udział w zajęciach, odpowiedzi uczniów stają się dłuższe, bardziej przemyślane.